ప్రభావవంతమైన బోధనాశాస్త్రం మరియు పరిశోధన దృక్పథం

వ్యవసాయ పర్యావరణ విద్యను ప్రోత్సహంచడానికి అనుభవపూర్వక అభ్యాస ఆధారిత బోధన, రైతు-కేంద్రీకృత భాగస్వామ్య పరిశోధన మరియు జ్ఞాన వినిమయం ఆవశ్యకత.

1982లో అధిక పెట్టుబడులు యొక్క ప్రతికూల ప్రభావాలను వ్యవసాయంలో గుర్తించడం, వ్యవసాయం, జీవావరణ శాస్త్రం మరియు మానవ కోణాల మధ్య అనుసంధానం వాటిపై  నెదర్లాండ్స్‌లోని కొంతమంది ఔత్సాహిక వ్యక్తులు పర్యావరణ ఆదారిత వ్యవసాయం మరియు వ్యవసాయం, మనిషి జీవావరణ శాస్త్రంపై అంతర్జాతీయ శిక్షణా కార్యక్రమం ప్రారంభించారు. 80 వ  దశకం  ప్రారంభంలో అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల నుండి అనేక మంది పాల్గొనేవారిని ఆకర్షించడం ద్వారా, వ్యవసాయం మనిషి జీవావరణ శాస్త్రం,పర్యావరణ వ్యవసాయంపై అవగాహన కల్పించడంలో గణనీయమైన కృషి చేసింది. భారతదేశానికి వెళ్లడం, AME భారతదేశంలో విస్తృతంగా ప్రచారం చేయబడుతున్న అధిక పెట్టుబడులు వ్యవసాయానికి సమాధానంగా LEISA (వ్యవసాయ శాస్త్రంగా ప్రసిద్ధి చెందింది) ప్రచారం చేయడంలో తన ప్రయత్నాలను కొనసాగిస్తూ ఒక ప్రాజెక్టుగా కొనసాగింది. ఇది LEISA/ అగ్రోకాలజీని ప్రోత్సహించడంలో భాగస్వామ్య అభ్యాస ప్రక్రియలకు మార్గదర్శకత్వంతో పాటు శిక్షణల ద్వారా ఆసక్తిగల సంస్థలకు సాంకేతిక సహాయాన్ని విస్తరించడంపై దృష్టి సారించింది. 90వ దశకం చివరి నుండి, చిన్న కమతాలు  ఎక్కువగా ఉండే వర్షాధార ప్రాంతాలలో రైతు కేంద్రీకృత భాగస్వామ్య అభ్యాస ప్రక్రియలలో దాని ప్రయత్నాలను తీవ్రతరం చేసింది. 2002లో, AME ఫౌండేషన్‌గా మారినప్పటి నుండి, వ్యవసాయ పర్యావరణ సూత్రాల ఆధారంగా మెరుగైన వ్యవసాయ ఉత్పాదకత మరియు వ్యవసాయ జీవనోపాధి కోసం మెట్ట  భూములలో స్థిరమైన వ్యవసాయ పద్ధతుల కలయికను మరింత ప్రోత్సహించింది.

బోధనా ప్రయాణం క్రమంగా ‘శిక్షణ కోర్సుల’ నుండి ‘అనుభవపూర్వక’ భాగస్వామ్య అభ్యాస ప్రక్రియలకు మారింది. ప్రతి గ్రామ స్థాయిలో  PRA (పార్టిసిపేటరీ రూరల్ అప్రైజల్ (భాగస్వామ్య గ్రామీణ అంచనా))జోక్యంతో ప్రారంభమవుతుంది. గ్రామంలోని సంఘాలు ,సందర్భం మరియు వారి నిర్దిష్ట అవసరాలు మరియు అవకాశాలను అర్థం చేసుకోవడానికి PRA లు సహాయపడ్డాయి. అనుకూలమైన PRA సాధనాల ఉపయోగం వాస్తవిక సమస్యలు గురించి సంఘాల నుండి తెలుసుకొని మరియు తగిన అభ్యాస ప్రక్రియలు మరియు పని వ్యూహాలను రూపొందించడంలో సహాయపడింది.

ఇది సాధారణంగా PTD (పార్టిసిపేటరీ టెక్నాలజీ డెవలప్మెంట్ (భాగస్వామ్య సాంకేతిక అభివృద్ధి)) వంటి ధీర్ఘకాల ఉమ్మడి అభ్యాస ప్రక్రియను అనుసరించింది. ఇక్కడ రైతు సమూహాలు పరిమిత ప్రాంతంలో ఒక బృందాన్ని ఎంపికచేసి, ఫలితాలను వారి స్వంత సాధారణ పద్ధతులతో సరిపోల్చి, సరళమైన, సరసమైన మరియు సాంస్కృతికంగా ఆమోదయోగ్యమైన ఎంపికలను నిర్ణయించుకుంటారు. నిర్దిష్ట పంట ఆధారిత PTD ప్రక్రియల ద్వారా, రైతులు ప్రధాన సమస్యలను గుర్తిస్తారు. వారికి తెలిసిన మరియు నిపుణులచే సూచించబడిన వారిని ఎంపికచేసి, ఉత్పన్నమవుతున్న  కొత్త సమస్యలను కూడా గుర్తిస్తారు.  ప్రయోగాలు చేయడం ద్వారా మరియు తగిన ఎంపికలను కనుగొనడం ద్వారా వారి స్వంత పరిస్థితులను పరిష్కరించడానికి ఈ ప్రక్రియ రైతులకు శక్తినిస్తుంది.    పంటల ముగింపు కాలంలో, రైతుల వివిధ అంచనాలు ఏకీకృతం చేయబడుతుంది మరియు బహుళ వాటాదారులను వార్షిక సమావేశాలలో వారికి తెలియజేయబడుతుంది . ఉదాహరణకు రెండు పంటల పండిచే  వర్కింగ్ గ్రూపులు – వేరుశనగ వర్కింగ్ గ్రూప్ మరియు కాటన్ రౌండ్ టేబుల్ లాంటివి పంటలవారిగా ఉద్భవించాయి. అధికారిక మరియు అనధికారిక జ్ఞాన వ్యవస్థల మధ్య పరస్పర గౌరవం సృష్టించడం ముఖ్యమైన ఒక గొప్ప విషయం.అభ్యాసకులు మరియు విద్యావేత్తలు సమాలోచనతో, మునుపటి వివిధ కాలాల్లోని  సూచనలను సమీక్షించి , వ్యవసాయ పొలాల నుండి వెలువడుతున్న స్థానిక పరిష్కారాలను పరిశీలిస్తారు . ఆ విధంగా, ఇది ‘రెండు మార్గాల అభ్యాసం’ … మరియు సూక్ష్మంగా చెప్పాలంటే  రెండు మార్గాలను పరిశీలించి ధృవీకరించే  ప్రక్రియను అమలుచేయవచ్చు . మెరుగైన పరస్పర గౌరవాన్ని మరియు ఒక విధంగా, పరస్పర జవాబుదారీతనాన్ని కూడా పొందవచ్చు .ఎలాంటి  ‘బ్లూ ప్రింట్’ విధానం లేదు. కొంతమంది నిబద్ధత కలిగిన నిపుణుల సమూహం నుండి సేంద్రియ విధానాలను  అభివృద్ధి చేయడం , క్రమంగా జాతీయ మరియు అంతర్జాతీయ పరిశోధనా సంస్థలు ఉమ్మడి పరిశోధన కార్యక్రమాలు, మెరుగైన విత్తన రకాలను పెంపొందించడం , వ్యాధి నియంత్రణ కోసం పర్యావరణ ఎంపికలు మరియు మెరుగైన NGO-GO సహకారాలకు తోడ్పడుతుంది . AMEF కూడా పట్టణ వ్యవసాయం మరియు వ్యవసాయ శాస్త్రంపై జ్ఞాన మార్పిడి వంటి ఇతర కార్యక్రమాలలో బహుళ వాటాదారుల జ్ఞాన మార్పిడి ప్రక్రియలను సులభతరం చేసింది.

FFS (ఫార్మర్ ఫీల్డ్ స్కూల్స్ (రైతు క్షేత్ర పాఠశాలలు)) AMEF వ్యవసాయ శాస్త్ర విద్యా ప్రక్రియకు అందించిన అత్యంత గుర్తించదగిన సహకారం. ఈ సుదీర్ఘ కాల అభ్యాస ప్రక్రియ లో ప్రతి పదిహేను రోజులకు 20-30 మంది రైతులు సమావేశమై, వ్యవసాయ పర్యావరణ వ్యవస్థలను సంయుక్తంగా గమనించి, నేల, నీరు మరియు పంట నిర్వహణపై విశ్లేషించి, నిర్ణయాలు తీసుకుంటారు. బోధనా శాస్త్రం వారు అధ్యయనాలు, ఆటలు, నమూనాల ద్వారా వాస్తవాలను    తెలుసుకొనడానికి మరియు అభ్యాసం వెనుక ఉన్న శాస్త్రాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి వీలు కల్పిస్తుంది, కొన్నింటిని పేర్కొనడం, తద్వారా వినూత్న అభ్యాస సంఘటనల ద్వారా భావనలను నిర్వీర్యం చేయడం. ఉదాహరణకు, ‘కీటకాల  ప్రదర్శనశాలలు’, తెగుళ్లు మరియు బదనికల ప్రవర్తనను గమనించడానికి వారికి సహాయపడతాయి. రైతులు తమ అభ్యాసాలను గ్రామ/బ్లాక్ స్థాయిలో నిర్వహించే ఫీల్డ్ డేస్ ద్వారా ఇతర రైతులతో పంచుకుంటారు. సమన్వయకర్త  బోధన మరియు అవసరమైన ప్రేరణతో కూడిన బోధన, అభ్యాస వాతావరణాన్ని సృష్టిస్తాడు. యువత మరియు మహిళల అభ్యాస అవసరాలపై ప్రత్యేక శ్రద్ధ వహిస్తారు.

శిక్షణ పొందిన వ్యవసాయ నిపుణులను సిద్ధం చేయడం ఒక పెద్ద సవాలు. యువ వ్యవసాయ నిపుణుల కొత్త క్రియాశీల సభ్యులును సృష్టించాల్సిన అవసరాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని, AME వ్యవసాయ శాస్త్రం మరియు భాగస్వామ్య అభ్యాస ప్రక్రియలపై ఎంపిక చేసిన యువ గ్రాడ్యుయేట్‌లకు 9 నెలల పాటు సుస్థిర వ్యవసాయ ఫెలోషిప్ ప్రోగ్రామ్‌ను నిర్వహించడం ప్రారంభించింది. అయితే దాతల సహకారం లేకపోవడంతో కార్యక్రమం కొనసాగించలేకపోయింది. ఏది ఏమైనప్పటికీ, 15 రోజుల TOTల ద్వారా అభివృద్ధి కార్యక్రమాలలో పాల్గొనే స్థానిక వ్యవసాయ యువతకు క్రమపద్ధతిలో స్థిరమైన శిక్షణ కార్యక్రమాలు నిర్వాహిస్తున్నారు . శిక్షణ పొందినవారు క్షేత్రంలో పర్యావరణ వ్యవసాయానికి వెలుగు వాహకులు అయ్యారు.

అభ్యాస ప్రక్రియలపై ప్రతిబింబాలు

రెండు దశాబ్దాలకు పైగా AMEF తో అనుబంధం కలిగి ఉండటం మరియు అంతర్జాతీయ కుటుంబ వ్యవసాయ సంవత్సరం లోని సంఘటనల ప్రతిఫలాలు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి.

ముందుగా వ్యవసాయ పర్యావరణ విద్య బహుళ వాస్తవాలను గుర్తించాలి – అలాగే  “ప్రాముఖ్యత అంశం “ తో  పాటు  క్షేత్రస్థాయి వాస్తవ పరిస్థితులను గుర్తించాలి  – ప్రపంచవ్యాప్తంగా పర్యావరణ వ్యవస్థలు, పరస్పర సంబంధం, పరస్పర ఆధారితమైనవి. ఉదాహరణకు వాతావరణ మార్పులు విభిన్నంగా ఉన్నప్పటికీ ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రభావం చూపుతాయి. ప్రక్కప్రక్కన ఉన్న  రెండు పొలాలు ఒకేలా ఉండవు – నేలలను మెరుగుపరచడంలో పాత పద్దతిలో  సేంద్రియ వ్యవసాయం చేసే రైతు జీవితకాల కృషి అద్భుతమైన ఫలితాలను ఇస్తుంది, అదేసమయంలో ప్రక్కపొలంలో  రైతు రసాయన పద్దతిలో వ్యవసాయం చేసిన నేల సారం క్షీణించిన కారణంగా వ్యవసాయ రాబడి దుర్భరంగా ఉంటుంది.

స్థానిక కమ్యూనిటీ ఆవిష్కరణల ద్వారా నిరంతరం సుసంపన్నం అయిన సమయానుకూల  నిర్దిష్ట వాస్తవాలు మరియు సంక్లిష్టతలను గుర్తించడంపై వ్యవసాయ పర్యావరణ విద్య నిర్మించబడింది. వ్యవసాయ పర్యావరణ విద్య ‘సంఘాల నుండి నేర్చుకోవడం’ మరియు ‘ఒకరి నుండి ఒకరు నేర్చుకోవడం’ యొక్క ప్రాముఖ్యతను గుర్తించాలి.

ప్రాథమికంగా వ్యవసాయ పర్యావరణ విద్య అనేది ప్రాథమిక సూత్రాలు/విలువతో కూడిన  భాగస్వామ్యం, పరస్పర గౌరవం మరియు సానుభూతి  బలంగా ఉండడం. రైతు భాగస్వామ్యం అంటే సమస్య గుర్తింపు, అనుకూలమైన నమూనాను అంచనా వేయుట , అంగీకారం లేదా తిరస్కరణను రైతులు పాలుపంచుకోవడం. పరస్పర గౌరవం అంటే అవసరాలు, ప్రాధాన్యతలు మరియు సవాళ్ల పరంగా వ్యవసాయ సమాజం మరియు NGOల సందర్భోచిత జ్ఞానాన్ని గౌరవించడం, అందువల్ల, ఎంపికల నిష్క్రియ గ్రహీతలుగా కాకుండా, జ్ఞానాన్ని అందించే వారిగా/ జ్ఞానాన్ని సహ ఉత్పత్తిదారులుగా గుర్తించడం. ఎంపతి అంటే రైతు ఎదుర్కొంటున్న విభిన్నమైన వాస్తవాలను  గుర్తించడం – ప్రకృతి దృశ్యం, వాతావరణ ఉల్లంఘనలు, మార్కెట్‌లు, లింగ భేదాలు , వలసల నమూనాలు మొదలైన వాటికి తగిన సాంకేతికతలు లేదా అవసరాల  కోసం సామాజిక ప్రక్రియలను సంభావితం చేస్తున్నప్పుడు.

సమర్థవంతమైన వ్యవసాయ పర్యావరణ విద్య యొక్క నిర్మాణం ఈ  మూడు స్తంభాల చుట్టూ జరుగుతుంది.

• బోధనా శాస్త్రం – సందర్భం మరియు నిర్దిష్ట సమూహం
• పరస్పర గౌరవం ఆధారంగా జ్ఞాన మార్పిడి
• ప్రత్యామ్నాయ వ్యవసాయ శాస్త్ర పరిశోధన

బోధనా శాస్త్రం గుర్తించాల్సిన అవసరం అనేది  ఎ) వ్యవసాయ విద్య వయోజన రైతులు నేర్చుకునే, వ్యవస్థాపక మరియు వినూత్నమైన రైతులతో వ్యవహరించబడుతుంది  బి) వ్యవసాయ చేసేవారు సజాతీయమైనవారు కాదు – వనరులు, సామర్థ్యాలు మొదలైన వాటికి ప్రాప్యత పరంగా వైవిధ్యం ఉంటుంది. సి) వ్యవసాయ స్థితిగతులు  మరియు సవాళ్లు అనేకం  – వాతావరణం, మార్కెట్లు, ఆర్థిక, జ్ఞానం, తక్కువ ఆత్మగౌరవం. ఒకే రకమైన నిర్ధిష్ట పాఠ్యాంశం, బోధనా విధానం పనిచేయదు అని బోధనా శాస్త్రం గుర్తించాలి.

ఆచరణాత్మక అభ్యాసం ముఖ్యంగా అనుభవపూర్వక అభ్యాస పద్ధతుల ఆధారంగా పెద్దల అభ్యాస సూత్రాల చుట్టూ బోధనాశాస్త్రం నిర్మించబడాలి. మెరుగైన నైపుణ్యాలతో పాటు మన్నికైన మరియు మారిన పద్దతుల కోసం, రైతులు వయోజన అభ్యాసకులు కాబట్టి, అభ్యాస ప్రక్రియలు అనుభవపూర్వకంగా ఉండాలని అందరికీ తెలుసు. యువతను ఆసక్తిగా ఉంచడానికి, బోధనాశాస్త్రం మరియు విషయము ఉత్తేజకరమైన మరియు సముచితంగా ఉండాలి – ఆర్థిక రాబడి, సామాజిక గుర్తింపు – అలాగే తక్షణం అవసరాలకు అనుగుణంగాను, దీర్ఘకాలికంగా ఉండాలి.

జ్ఞాన మార్పిడి: బహుళ జ్ఞాన వ్యవస్థలు ఉన్నాయని గుర్తించడం, మార్పిడికి అనుకూలమైన వాతావరణాన్ని సృష్టించడం అవసరం. ఉదాహరణకు, మిల్లెట్ రకాలపై కార్యక్రమాలలో ఒకదానిలో శాస్త్రీయ మూల్యాంకనం పోషక పదార్థాన్ని ముఖ్యాంశము  చేసినప్పటికీ, రైతు అంచనా మాత్రం పశుగ్రాసం అనుకూలత, పోషకాహారం, రుచి, వంటకాలు, జీవితకాలం మొదలైన వాటిపై ఆధారపడి ఉంటుంది. కొన్నిసార్లు పర్యావరణ అనుకూల ఎంపిక కూడా లింగం భేదం  లేదా సాంస్కృతిపరంగా  ఆమోదయోగ్యం కానిదిగా పరిగణించబడుతుంది.

ప్రత్యామ్నాయ వ్యవసాయ శాస్త్ర పరిశోధన: FAO మరియు గ్లోబల్ రీసెర్చ్ ఆర్గనైజేషన్లు, NGOలు మరియు ఫార్మర్ ఆర్గనైజేషన్స్‌తో కూడిన IYFF సందర్భంగా 2014 ఫ్రాన్స్ లోని  మాంటెపెల్లియర్ లో అంతర్జాతీయ సమావేశం నిర్వహించబడింది. నేను రూపొందించిన వర్కింగ్ పేపర్ మరియు బహుళ-స్టేక్ హోల్డర్ గ్రూప్ చర్చల ఆధారంగా ప్లీనరీలో ఈ క్రింది దృక్కోణాలు సమర్పించబడ్డాయి. సందర్భం మరియు నిర్దిష్ట నియోజకవర్గ పరిశోధన యొక్క ప్రాముఖ్యతను గుర్తించడం; కమ్యూనిటీల లోటుపాట్లు  అవసరాలు మరియు సామర్థ్యాలను అర్థం చేసుకోవడం; వనరులను అందిపుచ్చుకోగలగడం , అర్హత మరియు జ్ఞానంతో సహా సంక్లిష్ట సామాజిక సమస్యలను గుర్తించడం; ప్రత్యామ్నాయ జ్ఞాన వ్యవస్థల పట్ల పరస్పర గౌరవం ఆధారంగా రైతు కేంద్రీకృత భాగస్వామ్య పరిశోధన అవసరం; పరిశోధనలను  ‘ధృవీకరించే ‘ క్షేత్ర దృగ్విషయాలు; సరళ నమూనాల కంటే నిరంతర వలయాకార  మరియు వ్యవస్థాపరమైన  పరిశోధనలపై దృష్టి సారించడం; మరియు, రైతు సంస్థలు మరియు పౌర సంఘాలతో కలిసి పరిశోధన చేయాల్సిన అవసరం ఉన్న సమ్మిళిత పాలన. అన్నీ కాకపోయినా కొన్నింటినైనా  ఈ దృక్కోణాలలో  ప్రధాన్యతాంశాలలో  చేర్చాలి. పరిశోధనలు రైతు కేంద్రంగా మారాలి. అధికారిక పరిశోధన క్షేత్ర ఆవిష్కరణలను ప్రోత్సహించాలి, ప్రసిద్ధ స్థానిక ప్రత్యామ్నాయాల పనిని గుర్తించి మరియు పరిశీలించాలి. పౌర సమాజం మరియు రైతు సంస్థలతో అభివృద్ధిలో పరస్పరం కలుపుకొని భాగస్వామ్యాన్ని ప్రోత్సహించడం అవసరం.

వ్యవసాయ శాస్త్ర విద్యకు ఇతర కీలక తోర్పాటు కారకాలు ఎ) సాంకేతిక ఎంపికలతో పాటు అనుభవపూర్వక అభ్యాస ప్రక్రియలతో అధ్యాపకులకు అనుభవం కలిగిఉండటం ; బి) స్థానిక అనుభవాలను  క్రమబద్ధమైన రీతిలో సేకరించి అచ్చువేయించడం  సి) బహుళ సాక్ష్యాధారాలు, మూడుకోణాలనుంచి సమాచార సేకరణ , క్రమబద్ధమైన అభిప్రాయసేకరణ  మరియు దాని  ప్రభావం ఆధారంగా అంచనావేయడం.

ప్రస్తావనలు:

కె వి ఎస్ ప్రసాద్. యొక్క బహుళ వాటాదారుల ప్రక్రియలు ఒక దృక్పథం, LEISA India, వాల్యూం 18.4, డిసెంబర్ 2016. పే.10-14

కె వి ఎస్ ప్రసాద్
కన్సల్టెంట్ ఎడిటర్, LEISA India
ఈ-మెయిల్: prasadkvs@amefound.org

ఆంగ్ల మూలం:
లీసా ఇండియా, సంపుటి ౨౪ , సంచిక ౨ , జూన్ ౨౦౨౨